Ինչպես հայտնի է, ԱՄՆ Պետքատուղարությունը նախորդ տարի դեկտեմբերին իր հավանությունն էր տվել կոնգրեսականների այդ առաջարկին: Հետաքննության մեխանիզմի ներդրման անհրաժեշտության մասին ավելի վաղ հայտարարել էր նաեւ համանախագահ Ուորլիքը, ասելով, որ Երեւանն ընդունում է առաջարկը, իսկ Բաքուն՝ մերժում:
Ավելին, ամերիկյան կողմի այդօրինակ պատրաստակամության մասին խոսք էր գնացել նաեւ դեռեւս անցնող ամռանը, երբ ԱՄՆ էր այցելել Հայաստանի պաշտպանության նախարարի առաջին տեղակալը:
Թե հատկապես ինչ քննարկում է ծավալվել Կոնգրեսում լսումներին, հայտնի չէ, քանի որ այն փակ է եղել: Բայց, համանախագահ Ուորլիքը լսումներից հետո հանդես էր եկել թվիթերյան գրառումով, որտեղ նշել էր, որ Կոնգրեսի հետ պայմանավորվել են կարգավորման ուղղությամբ համատեղ աշխատանքի մասին:
Ի՞նչ է դա նշանակում: Ուորլիքի հայտարարությունը կարիք ունի առավել հանգամանալից պարզաբանման: Ի՞նչ մեանիզմներով ու լծակներով կարող է ԱՄՆ Կոնգրեսը ներգրավվել արցախյան հակամարտության կարգավորման գործընթացին: Եվ արդյոք Ուորլիքի հայտարարությունը, թե պայմանավորվել են աշխատեղ միասին, վերաբերում է լոկ իր եւ Կոնգրեսի միջեւ պայմանավորվածությանը, թե՞ խոսքը ընդհանրապես Մինսկի խմբի համանախագահ եռյակի եւ ԱՄՆ Կոնգրեսի գործակցության մասին է:
Կոնգրեսի ներգրավումն արդյոք նշանակում է, որ ԱՄՆ օրենսդիր մարմինը կարող է առաջիկայում քննարկել Արցախի հակամարտության կարգավորման գործընթացի վերաբերյալ օրենսդրական որոշակի նախաձեռնություններ, որոնք կարող են Կոնգրեսում հայտնվել Սպիտակ տան կամ Պետքարտուղարության հետ խորհրդատվության արդյունքում: Ասենք, նախաձեռնություններ, որոնք կօգնեն ԱՄՆ դիվանագիտությանը ավելի արդյունավետ աշխատել հակամարտության կարգավորման գործընթացում խաղաղությունն ու կայունությունը, հրադադարի պահպանումը ապահովելու ուղղությամբ:
Օրինակ, արդյոք Կոնգրեսի ներգրավումն ու համատեղ աշխատանքը կարող են դրսեւորվել ԱՄՆ օրենսդիր մարմնում Արցախի անկախության ճանաչման վերաբերյալ որեւէ օրինագծի ներկայացման տեսքով, որը կարող է ճնշում լինել Ադրբեջանի վրա՝ հետաքննության մեխանիզմի վերաբերյալ առաջարկներն ընդունելու համար:
Բանն այն է, որ եթե Բաքուն չի ընդունում այդ մեխանիզմները, կնշանակի մերժում է կարգավորման խաղաղ գործընթացն ընդհանրապես: Իսկ դա նշանակում է պատերազմ՝ դանդաղ, թե արագ, էական չէ: Իսկ պատերազմի պարագայում հաղթողի հիմնական հավակնորդը լինելու է ոչ թե Ադրբեջանը, ու ոչ էլ Հայաստանը, այլ Ռուսաստանը:
Ի դեպ, պատահական չէ, որ Մոսկվան մեծացնում է իր ռազմական ներուժը Հայաստանում: Մի կողմից այդ հանգամանքը կարող է անգամ ակամայից ծառայել Հայաստանի անվտանգությանը, հետեւաբար նաեւ Կովկասի կայունությանը, մյուս կողմից դա այդպես կլինի միայն այն դեպքում, երբ մշտապես «թարմ» վիճակում պահպանվի ռուս-թուրքական գժտությունը:
Միեւնույն ժամանակ, Ռուսաստանը մարտավարական առումով իբրեւ ձեռնամուխ լինելով Հայաստանի հանդեպ անվտանգության դաշնակցային պարտավորությունների կատարմանը, ռազմավարական առումով շարունակում է պատրաստակամություն ցուցաբերել «վաճառել» դրանք Թուրքիային ու Ադրբեջանին, Արցախում իր ռազմական ներկայության դիմաց հավանություն ստանալու համար:
Եթե ԱՄՆ-ին հաջողվում է Ադրբեջանին բերել հետաքննության մեխանիզմի դաշտ, ապա ռուսական ռազմավարությունը կարող է ձախողվել երկարաժակետ իմաստով կամ գուցե վերջնականապես: Այդ դեպքում արդեն Հայաստանում ռուսական ռազմական ներկայությունը կդառնա կամ անիմաստ, կամ նույնիսկ Մոսկվայի կամքից անկախ կիմաստավորվի արդեն Հայաստանի անվտանգության համատեքստում:
Եթե Ադրբեջանն այդ դաշտ չի գալիս, մշտապես թարմ պահելով լայնամասշտաբ պատերազմի հավանականությունը, ապա ԱՄՆ-ին այլ բան չի մնում, քան հնարավորինս լայն դաշտ բացել լայնամասշտաբ պատերազմի կամ սպառնալիքը կանխարգելելու ավելի մեծ հնարավորությունների համար, կամ այդ պատերազմին միջամտելու ավելի մեծ հնարավորության համար:
Եվ այդ դաշտը այսպես, թե այնպես պետք է բացվի օրենսդիր մարմնի՝ Կոնգրեսի միջոցով: