Մարաղայի սպանդը մեզ հետ է արդեն 25 տարի
2019-04-10 10:06:00
2019-04-10 10:06:00
Մարաղա՛…Մի հարազատ ու ջերմ օրրան, որի խաղաղ բնակչությունը դարձավ ցեղասպանության զոհ 92-ի ապրիլի 10-ին: Այդ օրերին մարտակերտցիներս նկուղներում էինք պատսպարվում, բայց լսեցինք արյունարբու բարբարոսի ոճրագործության մասին, մնացինք պապանձված: Մենք ցնցված էինք, ահասարսուռ վայրագությունները` մեզանից ոչ հեռու գյուղում, մեզ գամեցին մեր բնակելի շենքի նկուղի բորբոսնած պատերին: Կցկտուր զրույցներ էին լսվում, որ ազերիների տանկերը կանգնել էին` փողերն ուղղված տների վրա, գոռում էին կատաղած գազանները, որ թաքստոցներից դուրս գան խեղճ բնակիչները…
Մեզ կորցրած էինք, չէինք ուզում լսել այն կցկտուր պատմությունները, որ կենդանի մարդուն գլխատել էին, հանել մարդկանց աչքերը, կտրել ականջները, երկաթյա ձողերով տանջամահ արել մեծահասակներին, կանանց ու երեխաներին: Չէինք ուզում հավատալ, բայց ինչու՞…Սումգայիթից ու Բաքվից հետո այդ արյան ծարավ գազանները մեզանից ոչ այնքան հեռու այդ գյուղն էին մտել, նման ոճրագործություն կատարել, և մենք չէինք ուզում հավատալ: Գուցե զգու՞մ էինք, որ կենդանի սպանված էինք, բայց չէինք ուզում մեր ոգին կոտրել: Եվ ամիսներ հետո մենք հասկացանք, որ կառչել պետք չէ այս հողին, մենք պետք է դուրս գանք մեր թաքստոցներից, որ կարողանանք փրկվել: Ու կեսգիշեր էր, երբ մեր նկուղի դռան մոտ կանգնած ոմն մեկը կանչեց շատ բարձր ձայնով. «Դու՛րս եկեք…Մարդ կա՞ այդտեղ, թուրքը մտնում է Մարտակերտ, դու՛րս եկեք...»:Այս նյութը դիտել են - 5109 անգամ
Երեսուն բնակարանոց շենքի բնակիչներից երկու ընտանիք էինք մնացել: Սարսափելի էր… Երկինքն էլ ծառս էր եղել, հորդառատ անձրև էր տեղում, կայծակն էր որոտում…Մարաղայի դեպքերն աչքներիս առջև` սարսափահար դուրս եկանք նկուղից: Ութ տարեկան քնաթաթախ երեխայիս լացի աղաղակը միախառնվեց գիշերային մառախլապատ երկնքի որոտընդոստ ձայներին…
Մարաղայի սպանդից տաս տարի անց` 2002-ի ապրիլի 10-ի հեռախոսազանգն ինձ անակնկալի բերեց: Մարտակերտի շրջվարչակազմի ղեկավար Ս. Հովսեփյանի անունից հրավեր ստացա` մասնակցելու Նոր Մարաղայում` զոհերի հիշատակին կազմակերպված միջացառմանը:
Այդ օրը շատերի կողքին ես ելույթ ունեցա նահատակների հիշատակին կառուցված հուշարձանի մոտ…Առանց բարձրախոսի` իմ ձայնը շատ բարձր էր հնչում, որպեսզի հասանելի լինի այն հարակից ճանապարհի մոտ անվասայլակին նստած հաշմանդամ ազատամարտիկին, ով չկարողացավ մոտենալ հուշարձանին: Այդ պահին ես լսում էի տաս տարի առաջ արյունալի սպանդի ենթարկված, մահվան սարսափազդու հայացքի տակ ճչացող, գերության տակ կքած` մի բուռ ժողովրդի շուրթերին քարացած վերջին հառաչանքները:
Մեր դպրոցի տնօրենության և մանկավարժական կոլեկտիվի կողմից խոնարհումի խոսք ուղղվեց անհայտ կորածների և նահատակների հիշատակին, երախտագիտության խոսք` նորմարաղացիներին, ովքեր կարողացան մղձավանջային տառապանքների գնով վերընձյուղվել ու ստեղծել իրենց նոր կյանքը: Դա նաև մանկավարժիս ակնածանքի խոսքն էր` ուղղված անսասան կորով, ապրելու սեր, ազատության տենչ և գալիքի նկատմամբ մեծ հավատ ունեցող այդ գյուղի բնակիչներին, որով ողջունում էի նրանց պատմության արևածագը` խաղաղության և լուսավոր կյանքի ակնկալիքով: Այդ օրը ԼՂՀ կրթության և գիտության նախարար Հ. Գրիգորյանի` մանկավարժիս հետ ձեռքսեղմումն ու ինձ ուղղված շնորհակալությունը վկայում էին, որ խոնարհումի խոսքս իր ազդեցությունն էր գործել ներկաների վրա:
Մարտակերտից ոչ շատ հեռու է գտնվում Նոր Մարաղա գյուղը, որտեղ ապրում են մարդիկ, ովքեր չեն մոռանում այն հինը, որի վրա դրոշմված է մի արյունալի սպանդ: Այդ գյուղի անունը միայն Մարաղա էր, մի գյուղ, որ այժմ էլ գերության մեջ է:
Նատաշա Պողոսյան