Մանկավարժությունը խորամանկ և դատարկ գիտություն է, որը երբեք իր նպատակին չի հասնում: 

Լև Տոլստոյ

Ռուս մեծ գրող Լև Տոլստոյի միտքն եմ ընթերցում մանկավարժության մասին: Որքան էլ անսովոր են հնչում տողերը, փորձում եմ հասկանալ, թե նա ինչ է ցանկացել ասել իր այս արտահայտությամբ: Նրա հաջորդ միտքը ավելի պարզ է ու հասկանալի. «Մանկավարժությունը գիտություն է այն մասին, թե ինչպես վատ ապրելով` երեխաների վրա լավ ազդեցություն ունենալ: Սա նույնն է, թե բնության օրենքներին հակառակ ապրելով` փորձես առողջ օրգանիզմ ունենալ»:
Հաջորդ տողերն արդեն ինձ տանում են ճշմարտության, որ երբեմն ականատես ենք լինում ուսուցիչ-աշակերտ-ծնող հարաբերություններում:  

«Դաստիարակության դժվարությունները կայանում են նրանում, որ ծնողները չշտկելով սեփական թերությունները, փորձում են այդ նույն թերություններն արմատախիլ անել երեխայի ներսից»:
Պարզվում է` գրողը երբևէ դաստիարակության մասին չի գրել, բայց նրա կարծիքով. «Դաստիարակության էությունը լավը սեփական պահվածքով, շարժուձևով ցույց տալն է: Միայն սեփական օրինակով մարդիկ կարող են ազդել այլոց վրա և կրթել նրանց. առավել ևս` եթե խոսքը երեխաների մասին է: Երեխաների հետ ուղիղ և անկեղծ լինել, չթաքցնել հոգում եղած իրական հույզերը, սա է դաստիարակության միակ ճիշտ ձևը»:
Այս վերջին տողերն ինձ չափազանց հոգեհարազատ են հնչում, բայց մանկավարժության «խորամանկ և դատարկ գիտության» մասին արտահայտությունն ինձ տանում է նաև դեպի իմ սեփական մանկավարժական փորձը, որտեղ երբեմն սահմանումներից ու օրենքներից դուրս հարաբերություններ կան, որ մոռացության եմ տալիս, ձգտում ապրել իրական կյանքով, մեր օրերի` իմ աշակերտներին անհանգստացնող հույզերով ու նրանց ապրումներով: Ես ուրախ եմ, որ այսօրվա մանկավարժությունն աշակերտին չի հարմարեցնում դասանյութին կամ ուսումնական պլանին: Հենց դա է ինձ օգնել, որ ունենամ իմ սեփականը, և իմ մանկավարժությունն ինձ ասում է, որ ես` որպես մանկավարժ, իմ գործունեությամբ երբեմն ինքս պետք է հարմարվեմ աշակերտներին` նրանց համար ինքնաարտահայտման արդյունավետ պայմաններ ստեղծելով:
Հիշում եմ, որ այդ օրը 11-րդ դասարանում աղաչական հայացքով, թևաթափ եղած` ինձ մոտեցավ աշակերտուհիս, զգացի, որ անհանգիստ է, օրեր առաջ նա հարազատ էր կորցրել: Թվաց` փորձում էր փրկության մի ելք գտնել ինձնից: Իմ հարցական հայացքին ի պատասխան` ինձ տվեց թղթին հանձնած մի քանի տողեր և ասաց. «Աշնան մասին եմ գրել, ուզում էի թեթևանալ, այդ թախծոտ օրերի մեջ փորձում էի մեղմացնել հոգուս ցավը, բայց չստացվեց»:
Հայացքս հառեցի տողերին. «Թվում է` ուրվականի պես հետապնդում է ինձ ինչ-որ մեկը: Աշնանային քամին հետևիցս շոյում է վարսերս, մի փոքր շուրջս պտույտ տալիս, ապա կանգ առնում ճաքճքած ու սառած շուրթերիս: Նայում եմ փողոցով քայլող պատահական անցորդներին և փորձում նրանց մեջ իմ կյանքը վերաիմաստավորել, բայց քամին նորից ինչ-որ բան է շշնջում ականջիս` խլացնելով փողոցի աղմուկը... Միակ ընկերս աշունն է, բայց նրան էլ կորցնում եմ, իսկ այն վերքը, որ ապրում է իմ մեջ, նորից արթնանում ու շարունակում է բորբոքել հոգիս.../Սաիյան Դիանա /: Անհագ սպասումով նա հետևում էր իմ արձագանքին, իսկ ես արտաքուստ չերևացող անհանգստությամբ ուզում էի օգնել նրան: Անսպասելի հնչեցին խոսքերս. «Եթե աշունը քեզ չօգնեց, ապա գրի՛ր. «ինչ եմ զգում ես», այդ վերնագրի տակ շարադրի՛ր մտքերդ...»: Մինչ նա գրում էր, ես մտովի խոսում էի իմ ամաչկոտ և հուզված աշակերտուհու հետ. «Դու վստահեցիր ինձ, իսկ ես ուզում եմ անհանգիստ հոգուդ թարգմանը դառնալ, մեղմացնել ցավդ և ասել քեզ, որ հոգիդ դատարկես ու թեթևանաս, մտքերդ գրի՛ր, գուցե դրանով կարողանաս ազատվել քո մեջ աղաղակող ցավից: 

Թախիծդ գրկած` շարունակի՛ր ապրել, կյանքն իր ստվերոտ կողմերն ունի, ու միայն մարդն է, որ կարողանում է այն հաղթահարել, դու պիտի դիմակայես հոգուդ տառապանքին, գրի՛ր, որ հնարավորինս կարողանամ քեզ նորից գտնել »: 

Հապճեպ գրված նրա մի քանի տողերում արև փնտրող իմ աշակերտուհուն տեսա, որի սիրտն անընդհատ դողում էր վշտից: Հաջորդ օրը շատ հանգիստ էր նա, և նորից ու նորից համոզվեցի, որ երբեմն անհատական ճիշտ մոտեցումն աշակերտի անձին ուսումնադաստիարակչական գործունեության ընթացում ապրեցնում է դեռահասին, թեթևացնում նրանց հոգին, և նման իրավիճակներում թղթին հանձնված գրավոր խոսքի միջոցով հոգին դատարկելն ու սփոփանքը դառնում են փրկության միջոց: Զգում եմ նաև, որ դրանով ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերության մի նոր գեղեցիկ միություն է ամրագրվում, որտեղ կա փոխադարձ հասկացվածություն, ձևավորված հարգանք, կայուն վստահություն: 

Իսկ ուսուցչուհուս ուղղված «վարձատրությունը» նրա անկեղծ խոսքերն էին. «Դուք ուրիշ եք. այն, ինչ անում եք ինձ ու մյուսների համար, ուրիշ է...Հետևաբար ուրիշ է իմ` Ձեր նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքը»: 

Նատաշա Պողոսյան

Արցախի վաստակավոր մանկավարժ,
Մարտակերտի Վլադիմիր Բալայանի անվան միջնակարգ
դպրոցի հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի