«Տիկի՛ն Պողոսյան, Արցախում մենք ապագա ունե՞նք»։

7-րդ ա դասարանում օրեր առաջ աշակերտներից մեկը ձեռք բարձրացրեց, կարծեցի ուզում է դաս պատմել։ Բայց այդ հարցն էր ուղղված ինձ։
Որպեսզի դասի թեմայից չշեղվեմ, առաջարկեցի` հաջորդ դասաժամին այդ մասին խոսել, այլապես տարողունակ հարց է, չեմ կարող հասցնել...
Հաջորդ դասաժամին դասի մուտքը նույն հարցով սկսվեց, որի մասին հիշեցրեց նույն աշակերտը։ Չհասցրի մեկ բառ անգամ ասել, երբ դասարանի աշակերտները, առանց մեկը մյուսին հերթ տալու, ըմբոստացած կարծես «գլխիս շան լափ թափեցին»` առանց ինձանից մեկ խոսք անգամ լսելու։
Ես լուռ լսում էի այդ անմեղ երեխաների զայրալից ու դժգոհ խոսքերը։ Միայն ընդհատեցի նրանց մեկ նախադասությամբ. «Ինչ ձեր մտքում կա, ասացե՛ք, երբ հանդարտվեք, ե՛ս եմ խոսելու»։
Զգացվում էր, որ այս մաքուր հոգիները վրդովված էին, նաև հասկացա, որ պիտի զրուցեմ նրանց հետ, երբ ինձ հերթ տան։ Նրանք իմ դասաժամն ինձանից վերցրել էին, բայց այդ բռնկուն պահին այլևս ինձ համար չէր կարևորվում այդ դասաժամի «կորուստը», երբ նպատակս մեկն էր` լսել դժգոհությունները և ձգտել հանգստացնել նրանց։
Լուռ լսում էի նրանց խոսքերը. «Ես ապագա չեմ տեսնում Արցախում», «Եթե ռուս խաղաղապահները եկել են մեր կյանքը անվտանգ դարձնելու, ինչու՞ օրեր առաջ թշնամու դիպուկահարը մարդ սպանեց Մարտակերտում», «Ես գտնում եմ, որ նրանք չեն կարողանում մեզ պաշտպանել, նրանց մոտ է կատարվել այդ դեպքը», «Մենք պիտի ուժեղ բանակ ունենանք», «Այստեղ ինչպե՞ս ապրենք, երբ թշնամին կարող է ամեն ժամ մեզ կրակել», «Գուցե ուրիշնե՞րը մեզ պաշտպանեն...»։
Վերջապես ինձ հասավ խոսելու հերթը։ «Դուք իսկապե՞ս մեծացել եք, թե՞ անցած դժվար կյանքն է ձեզ մեծացրել, քանի որ դուք մեծավարի եք խոսում, երևի տանը մեծերից լսած զրույցներից...»։
Աշակերտուհիներից մեկը, ով մինչ այդ լուռ էր, հայացքը սևեռեց ինձ. «Մենք արդեն երկու պատերազմ ենք տեսել, ամեն ինչ հասկանում ենք...»։
Աշակերտների ուշադրությունը ինձ վրա սևեռեցի, որ լսեն։ Իմ յուրաքանչյուր հարցի հաջորդում էր պատասխանը. «Մենք ինչու՞ ենք պատերազմից հետո նորից ընտանիքներով վերադարձել, որովհետև սիրում ենք մեր հայրենիքը։ Բայց վերադարձանք, որովհետև մտածում էինք, որ խաղաղապահները մեր անվտանգությունն ապահովելու են։ Եթե նրանք չլինեին, արդյո՞ք մենք կվերադառնայինք։ Ո՛չ։ Ուրեմն այդ դեպքում մենք կկորցնեինք Արցախը։ Իսկ դուք կցանկանայի՞ք կորցնել հայրենիքը։ Ո՛չ։ Ուրեմն մեր բոլորիս վերադարձով մենք փրկել ենք Արցախի այս փոքրիկ կտորը։ Դուք հայրենասերներ եք, փոքրիկ հերոսներ, որ հանուն հայրենիքի` ապրում եք այստեղ։ Մենք մեր ապրելով ապրեցնում ենք Արցախը....»։
Երկար խոսեցի, թանձր լռություն էր տիրում, զգացի, որ ոմանք ժպտում են։ Զանգը հնչեց։ Դասամիջոցին հանկարծ նույն աշակերտը, ով ինձ հարց էր ուղղել ապագայի մասին, հաստատակամ հնչեցրեց. «Միևնույն է, այստեղ ապագա չկա...»։
Իմ նախորդ օրերի լուռ աշակերտուհին մոտեցավ ինձ ու հուզված ասաց. «Երբ եղբայրներս, հայրս պատերազմով են անցել, ես ինչպե՞ս... »։
Ես նրա վերջին խոսքը չլսեցի, բայց հարցրի. «Դու ուրիշ տեղ կարո՞ղ ես ապրել, ծնողներդ, եղբայրներդ Մարտակերտից հեռու ուզու՞մ են ապրել...»։
Մերժողական գլուխն օրորեց։ Իսկ ես բացատրում էի. «Հենց այն է, որ այս հողի սիրուց ուրիշ տեղ չենք կարողանում ապրել, որքան էլ դժվար, մենք նախընտրում ենք հայրենիքում ապրելը։ Սա է մեր կյանքը, մեր այստեղ ապրելով է որոշվում մեր ապագան...»։
Մտածումներով դուրս եկա դասարանից, տեսնես ուրիշ երկրներում այս հասակի երեխաները ինչի՞ մասին են բանավիճում իրենց ուսուցիչների հետ։ Գուցե և երանի՞ տանք նրանց, որոնց մանկական հոգիները մեր երեխաների նման պղտորված չեն։ Բայց որքա՜ն շատ անելիք ունենք ուսուցիչներս, նույնքան էլ` ծնողները, որ այս անչափահաս երեխաներն ապրեն մի քիչ թեթև, ապագայի տեսլականով, չէ՞ որ չափազանց դժվար է մանկությունից կտրված անհույս ապրելը....
Նատաշա Պողոսյան