Աչքերս սրբելով և աշակերտների` արցունքներից թրջված ու նրանց բացուխուփ անող աչքերին նայելով` բացատրում էի, որ փայտի վառարաններից հետ տվող ծուխը մեզ համար երանավետ պիտի համարենք` համեմատած այն մեկի հետ, որ մահաբեր է...
Ու հիշում եմ, երբ հրետակոծությունից ամբողջ գետինը օդ էր բարձրացել, հողախառն մշուշով պատված շրջապատում ոչինչ չէի տեսնում, աղիողորմ փոքրիկ դստերս էի փնտրում… Առաջ մեկնած ձեռքերս հողապատ օդն էին շոշափում, իսկ ոտքերս տեղում ետ ու առաջ էին գնում, որպեսզի հասկանամ` կարողանու՞մ եմ շարժվել, թե՞... Բայց որքա~ն ուրախ էի, որ դեռ կանք, կենդանի ենք... Ու այդ օրվանից սկսեցի սիրել այդ ծուխը, այն ոչ մահաբեր ծխապատ մշուշը, որ տարիներ շարունակ դպրոցական կյանքի ուղեկիցն է մեր...
Այս օրերին էլ երբեմն պատահում է, որ արտաքին ազդակները խաթարում են մեր դասերը: Այդ պահին մոռանում ես րոպեների մեջ տեղավորված բոլոր անելիքներդ: Մեղմաբար օրորվող քամին, որ բնականաբար բնության գեղեցիկ արարումներից մեկն է, երբեմն այս ձմռան օրերին մեզ համար դառնում է «արհավիրք», որ խափանում է դասերը: Այդ պահին բնությունն իր տարերքի մեջ է լինում` չիմանալով, որ դասարաններում դրված փայտի վառարաններից ծուխը հետ է տալիս դրսի օդի մի փոքր տատանումից անգամ: Ամբողջ դասարանով մեկ տարածվում է ծուխը, աչքերդ, ուզես թե չուզես, արցունքոտվում են, շուրջդ ծխե մշուշաքողով է պատվում, հայացքիդ առջև կորցնում ես աշակերտներիդ, մոռանում, թե ինչի մասին էիր խոսում: Այդ ժամանակ գրողի ծանր կյանքի նկարագրությունը զուգահեռվում է քո այդ պահի մշուշապատ դպրոցական կյանքին:
Ծխացող փայտերը վառարանից հանելուց հետո բացված պատուհաններից սառը օդն է մարմինդ գրկում: Դողդողացող ձեռքերով աչքերիդ արցունքներն ես սրբում` մտածելով, թե սրանք էլ ժամանակ գտան հոգուդ հետ խաղալու: Ամենազարմանալին այն է, որ այդ պահին մտածում ես` չհասցրի աշակերտներին դաս հարցնել, և ոչ էլ ես կարողացա նոր դաս հանձնարարել: Երկընտրանքի մեջ ես ընկնում` բնությու՞նն է մեղավորը, որի բնական շարժը չես կարող կանգնեցնել, բայց ոչ էլ դրա մասին կարող ես գրել դասամատյանում, գուցե ե՞ս եմ մեղավորը` դասավանդող ուսուցչուհիս, որ այդ օրվա իմ դասը չկարողացա վարել:
Բայց ներքուստ հանդարտվում ես, ի~նչ լավ է, երբ վերջին րոպեներին հասցրիր մի նոր դաս տալ նրանց, որ սիրեն ծուխը, այն ծուխը, որ լացացնում է իրենց, ծուխ, որից շնչահեղձ ես լինում, բայց դրանից հետո գիտես, որ դու կենդանի ես...
Երկու պատերազմ տեսած Մարտակերտում ասում են, որ մեր դպրոցն էլ պիտի վերանորոգվի, հուսանք, որ տարիների խոստումները վերջապես իրականություն կդառնան: Գուցե նաև անցյալում մնան այն բացասական երևույթները, որոնք երբեմն խանգարում են մեր դասագործընթացի նորմալ անցկացմանը, հուսանք, որ դրանից հետո գուցե մենք չսիրենք այլևս այդ մխապատ ծուխը:
Նատաշա Պողոսյան