Այս թեմայի շուրջ մի օր աշակերտներին առաջարկեցի կարծիքներ հայտնել: Եղան տարաձայնություններ, բայց մեծ էր նաև անակնկալը, երբ այսպես արտահայտվողը համեստ աշակերտուհի էր. «Դպրոցում որքան էլ գրական լեզուն պարտադիր լինի, որպես այս հասարակության անդամ և հեռուստադիտող, իմ ականջները կամաց-կամաց սովորում են «Էս ի՞նչ ցենտր շոր ես հագել» արտահայտությանը: Նույնքան հարազատ են դարձել նաև «Էրեխե´ք, գնանք մի քիչ տժժանք, ի՞նչ եք թթվել» կամ «Չգնա՞նք մի քիչ լռվենք» արտահայտությունները, չէ՞ որ այդ նույն ժարգոնով են խոսում նաև մեր շրջապատում շատ-շատերը, նույնիսկ՝ որոշ հեռուստասերիալների տարբեր հերոսներ»:
Դպրոցում գրական լեզվի անաղարտության համար մաքառող ուսուցիչներս անելանելի վիճակում ենք հայտնվում: Հանրության մեծամասնության համար ախորժելի է հնչում շրջապատի և հեռուստասերիալների (խոսքը բոլորի մասին չէ) կերպարային լեզուն, նույնիսկ այսօրվա դպրոցականը փորձում է նմանվել այս կամ այն հերոսին՝ վերջինիս խոսակցական արտահայտություններով.
Իմ ախմախ սանիկներին տեսե´ք: Ջհանդամը, թե տանում են: Չենք զռռում: Էլ զահլես չտանես: Շան թուլա, հերդ եմ անիծել: Մեր լակոտները էդտե՞ղ են: Հորդ քյալլեն, բա որ ասու՞մ էի: Էս փչացածի պատճառով մեր տունը քանդվեց:
Այսպիսի բառերը հանրորեն կոպիտ, գռեհիկ ճանաչված արտահայտություններ են, որոնք սովորաբար հասարակության մեջ հատկապես անկիրթ մարդկանց կողմից են հնչում:
Ղարաբաղցու համար էլ իր բարբառը, որ մի ուրույն երաժշտություն ունի` համ ու հոտով, մեղեդայնությամբ, գրավում է բոլորին որպես ժողովրդական ստեղծագործություն: Այն գրական լեզվի հզոր ակունքներից է: Բայց գրական լեզվի մեջ տեղ չունեն հայերենի բառապաշարի որոշ շերտեր, այդ թվում նաև բարբառները: Այսինքն, գեղարվեստական խոսքում գրական լեզվով չխոսող անձանց կերպավորելու և անհատականացնելու նպատակով են օգտագործվում բարբառային բառերն ու արտահայտությունները, որոնք, ցավոք, երբեմն հանդիպում ենք նույնիսկ լուրջ սյուժեներով հագեցած որոշ հեռուստասերիալների ճանաչված և հայտնի դերասանների խոսքում, անկախ նրանից` նա գրական լեզվին է տիրապետու՞մ, թե՞ որևէ բարբառի:
Էրեխես չեկավ: Սենց չի լինի, ախպե´ր: Եքա մարդիկ են դարձել: Ինադու եմ թողել նրան մենակ:

Չափազանց շատ են նաև քերականական անճշտությունները, հատկապես բայի խոնարհման հետ կապված աղավաղումները: Խոսքն այստեղ հումորային կերպարների մասին չէ:
Չկատաղացնաս ինձ (չկատաղեցնես): Դու մի´ խոսա (մի´ խոսիր): Պա´պ ջան, չլսա՞ր (չլսեցի՞ր): Տղերքին զգուշացրա՛(զգուշացրու´):
Ուշադրություն դարձնենք այն հանգամանքին, որ մայր Հայաստանի սրտում ապրող և խոսող որոշ հերոսների մոտ է առօրյա-խոսակցական ոճը: Հետաքրքիր է, այդ ու՞մ են կերպավորում կամ ո՞ր բնակավայրի բարբառային խոսակցությունն է անհատականացվում նույն հարկի տակ ապրող հերոսների` հայերենի տարբեր խոսակցություններով:
Տղու համար եմ ասում (տղայի): Արագի մեջ էրեխու թղթերը դասավորում ես (արագ, երեխայի): Ես տունն եմ (տանն եմ): Դու ինձ մահու չափ վախեցրիր (մահվան): Քավորն ինձ ընդեղ մենակ չէր թողնի (այնտեղ): Արի ստեղ (այստեղ): Չեմ կարա նստեմ (չեմ կարող): Էդ հարցնա, որ ինձ տանջումա (հարցն է, տանջում է): Ազատ ըլնեմ, կմտնեմ (լինեմ): Բալե´ս, ես քեզ համար միշտ էլ ժամանակ ունեմ (բալաս): Տղես չեկավ (տղաս): Մինչև մամայի ոտի հելնելը ... (ելնելը): Հնարավոր է ինչ-որ բանով պետք ըլեմ (լինեմ):

Չնայած փորձում եմ մի կողմից արդարացնել այդպիսի խոսակցական արտահայտությունները, որ գուցե արևելահայ գրական լեզվի համար հիմք է ծառայել Արարատյան բարբառը և հատկապես Երևանի խոսվածքը, և ա՞յդ պատճառով են այդպես արտահայտվում: Արդյո՞ք արցախցու համար էլ սովորական չեն այդպիսի բառերի գործածությունները, չէ՞ որ նա էլ իր բարբառին ամուր կառչած է, ինչպես իր արմատներին: Բայց նորից գալիս եմ այն համոզման, որ եթե խոսքը վերաբերում է մեր և´ լեզվի, և´ մտքերի ու զգացմունքների գեղեցկությանը, ապա պայքարենք լեզվական խաթարումների դեմ: Կարծում եմ կարիք չկա փնտրել, թե խոսքս որ մի սերիալի մասին է` այս օրերին ցուցադրվո՞ղ, թե՞ արդեն մի քանի անգամ նախկինում ցուցադրված, փաստն այն է, որ այս մեջբերումները, նույնիսկ ավելին, գրի եմ առել` ընդամենը մի քանի սերիաներ նայելով: Ըմբռնումով մոտենանք իրողությանը. լեզվական անկարգությունն ամենուր է, չմոռանանք, որ լեզուն աղավաղում են ոչ միայն օտարամուտ, այլ նաև մայրենի լեզվի բառերը, երբ դրանք ձևախեղման են ենթարկվում: Որքան էլ ախորժալուր հնչեն գրական հայերենից շեղված բառերն ու արտահայտությունները, միևնույն է. <>: (Լ. Կասիլ)

Նատաշա Պողոսյան
Արցախի վաստակավոր մանկավարժ